ROZTOCZE

Roztocze jest krainą geograficzną łączącą Wyżynę Lubelską z Podolem, wyraźnie wypiętrzony wał wzniesień, szerokości 12–32 km i długości około 180 km, przebiegający z północnego zachodu, od Kraśnika, na południowy wschód do Lwowa. Roztocze oddziela Wyżynę Lubelską
i Wyżynę Wołyńską od Kotliny Sandomierskiej i Kotliny Naddniestrzańskiej.

Najwyższe wzniesienie Roztocza osiąga 414 m n.p.m. (poza granicami Polski), w Polsce najwyższe wzniesienia to Długi Goraj (391,5 m n.p.m.) i Wielki Dział (390,4 m n.p.m.).

Na Roztoczu z uwagi na niepowtarzalne walory przyrodnicze utworzono Roztoczański Park Narodowy, parki krajobrazowe oraz rezerwaty (m.in. Sołokija czy Nad Tanwią).

Wielkie zasługi dla zachowania pierwotnej przyrody miało utworzenie w XVI w. zwierzyńca obok dzisiejszego miasta Zwierzyniec. Fauna obok pospolitych gatunków obejmuje rzadkie gryzonie, ptaki, płazy i gady.

Flora regionu jest zróżnicowana w zależności od rzeźby, gleb i klimatu. Występują lasy liściaste lipowo-grabowe i bukowo-jodłowe (Roztocze Zachodnie), bory jodłowe (Roztocze Środkowe), bory sosnowe (Roztocze Środkowe i Wschodnie).

W średniowieczu Roztocze zamieszkiwane było przez zachodniosłowiańskich Lędzian
i znajdowało się na pograniczu Małopolski i Rusi, na obszarze tzw. Grodów Czerwieńskich.
W wyniku walk polsko-ruskich większa jego część znalazła się w XI wieku w granicach Rusi. Jego lędziccy mieszkańcy zostali wysiedleni przez Jarosława Mądrego lub ulegli zruszczeniu.

Peryferyjne i pokryte gęstymi lasami Roztocze było słabo zaludnione. Dopiero po przyłączeniu Rusi Czerwonej przez Kazimierza Wielkiego nastąpił stopniowy napływ osadników
z Małopolski, Lubelszczyzny i Mazowsza. W okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów Roztocze znajdowało się w granicach województw: lubelskiego, bełskiego i ruskiego. Zamieszkiwane było głównie przez ludność polską (na zachodzie) i ukraińską (na wschodzie), w miasteczkach liczni byli Żydzi, występowali także Niemcy, Ormianie i Wołosi. Rozwój regionu hamowały powtarzające się najazdy tatarskie.

Po rozbiorach Roztocze znalazło się w granicach Austrii (Królestwo Galicji i Lodomerii). 

W 1809 roku jego północną część włączono do Księstwa Warszawskiego, a następnie Królestwa Kongresowego w ramach Cesarstwa Rosyjskiego. W czasie powstania styczniowego było bazą polskich oddziałów partyzanckich (m.in. partii „Lelewela”).

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku Roztocze wchodziło w skład województwa lubelskiego i lwowskiego.

Podczas kampanii wrześniowej na terenie Roztocza wojska niemieckie rozbiły liczne oddziały polskie, zmierzające w stronę Lwowa (bitwa pod Tomaszowem Lubelskim). Kraina ponownie została podzielona przez granicę, tym razem niemiecko-sowiecką (powstała tzw. Linia Mołotowa). W czasie okupacji Roztocze było terenem działania polskich oddziałów partyzanckich, toczących boje z Niemcami (powstanie zamojskie) oraz ukraińskimi nacjonalistami (partyzanckie walki polsko-ukraińskie). Ostatecznie Roztocze podzielono między Polskę a ZSRR. W latach 1944–1947 usunięto z polskiej części ludność ukraińską (przesiedlenia do ZSRR, później Akcja „Wisła”), a polską z ukraińskiej (Wysiedlenie Polaków ze Lwowa).